اصغر دشتی: تئاتر به ما جرات خطا کردن می دهد، اما اجازه گفتمان نمی دهد - وبلاگ سمیه

به گزارش وبلاگ سمیه، تهران (پانا) - در بندباز چهارده از سلسله نشست های تاملاتی درباره تئاتر ایران که به همت معاونت هنری خانه هنرمندان ایران برگزار می شود، نیلوفرثانی کارشناس با اصغر دشتی نویسنده و کارگردان درباره موضوع تئاتر علیه تئاتر به گفتگو نشست.

به گزارش روابط عمومی خانه هنرمندان ایران، در ابتدای این نشست ثانی با طرح این سوال که تغییر و تحولات تئاتر در قرن بیستم چگونه بوده و چه تاثیری داشته است، جلسه را آغاز کرد.

دشتی در پاسخ به این سوال گفت: تئاتر ایران از یک برهه ای رابطه اش را با تئاتر جهان به شکل مطالعاتی آغاز می کند و وام دار جریاناتی است که تحت تاثیر آن افرادی با ریشه های سیاسی که در تئاتر ایران نیز نگاهی سیاسی داشتند یا کسانی که جنبه های زیبایی شناسی مدنظرشان بود و با تاثیر از آنچه که در آن سو اتفاق می افتاد کار کردند.

او در ادامه در پاسخ به این پرسش که چرا تئاتر غربی وقتی به ایران می رسد نمی تواند خودش را اجرا کند، بیان نمود: در یکی از دوره ها در دانشگاه از دانشجویانم خواستم که افرادی را در قرن بیستم مورد ارزیابی قرار دهند و معادل تاریخ شمسی آن زمان را در ایران جستجو کنند و درباره آن مطالعه کامل داشته باشند، تا ببینیم این تجارب عین به عین تکرار شده، وام دار آن بوده یا نه. نتیجه این پژوهش ها حامل نکات جالبی بود. اول این که ما با چه بستر سیاسی اجتماعی متفاوتی با زمان وقوع آن پدیده ها روبه رو هستیم. اساسا ما با تاخیر روبرو شده ایم که اگر در آن گرفتار تقلید نیز باشیم کارایی خود را از دست داده است. اما اگر به آن اضافه نموده یا از آن کاسته ایم قابل مطالعه بوده است. آنچه از مجموعه این مطالعات دریافتم این است که تئاتری که ما مطالعه می کنیم، وقتی انجام شده می توانیم با نمونه خارجی آن قیاس کنیم تا ببینیم زمینه های اجرای آن یکی بوده یا نه. این که چه چیزی را یاد می گیریم و چه چیزی قابل تکرار در اینجا نیست نکته مهمی است که بی توجه از آن گذشته ایم. ما یک محصول را در آن سو و دیگری را در این سو قرار می دهیم و نتایج را مقایسه می کنیم. در حالی که باید بسترها مورد مطالعه قرار گیرند. تئاتر اساسا به این نیاز دارد که علیه خودش کاری انجام دهد. اما این علیه از دو منظر قابل بررسی است. معمولا به یکی از این چشم انداز ها کم توجهی می کنیم و به دیگری به شدت دامن می زنیم. منظر اول این است که تئاتر علیه خودش کاری انجام می دهد تا در نحوه ملاقات و سیستم ارتباطی اش تغییر رخ دهد. نمونه برجسته آن در قرن بیستم برشت است که علیه چیزی پیش از خودش می ایستد و شکاف بزرگی در تاریخ تئاتر ایجاد می کند که علیه نحوه ملاقات و ارتباط با مخاطب است. در واقع به نوعی کاربرد تئاتر را نیز دگرگون می کند. منظر دوم این است که به جای آنکه سبب تغییر و رشد در سیستم ارتباطی شود، همه چیز را متوقف می کند. در گفتمان پیرامونی دچار رشد، نمو و آسیب شناسی دقیق نمی شود، بلکه قیاس عین به عین با نمونه های خارجی می شود و برهمین اساس از مطالعه کارکردها وارد وادی انکار می شویم.

او ادامه داد: تئاتر نیاز به تشویق ندارد، بلکه نیاز به مطالعه دارد تا از یک شرایط به شرایط دیگر برود. منظر دوم محصول گفتمان تئاتر است که اجراگران، منتقدان و دیدنگران در سه ضلع آن ایستاده اند و این گفتمان را شکل می دهد که حاصل مجموع آن به نوعی علیه تئاتر ایستاده و این علیه با آن علیه زمین تا آسمان فرق دارد.

این نویسنده همچنین اظهار کرد: اواسط دهه 80 ما به نظرمان می رسد که به لحاظ کیفیت شرایط تثبیت شده ای داریم و معیارمان خلاقیت می شود. وقتی وارد سالن های اجرا می شویم نیازمند دیدن خلاقیت هستیم و ما یک دهه با این شرایط کلنجار می رویم که گستره ای از اجراها را در بر می گیرد و در دهه 90 وارد تجربه تازه ای می شویم که پس از کودتا تا الان نداشتیم. تجربه ای که اقتصاد و خصوصی سازی را وارد تئاتر می کند و کلید واژه ما اقتصاد یا شکل عامیانه آن گیشه است که اهمیت پیدا می کند و کیفیت و خلاقیت در لایه های تئاتر پنهان می شود و بعضی تلاش می کنند تا حفظ کنند اما چرخه تولید عرضه و تقاضا تئاتر ایران را با هیجانی روبرو می کند، که قبل از کرونا داشتیم و امیدوار بودیم که کرونا بتواند به ما فرصت فکر کردن بدهد تا علیه تئاتر اقدام کردن داشته باشیم و بعد از آن بتوانیم به نحوی دیگر کار کنیم.

ثانی در ادامه گفت: بارها شنیدیم که کارگردانان تئاتر می گویند ما تعهدی نداریم و باید کار خودمان را انجام دهیم و خروجی این تفکر تئاتری است که زبانش قابل فهم نیست و مخاطب با آن درگیر است، اما کارگردان تجربه خودش را داشته است.

دشتی اضافه نمود: تعهد در دوره تاریخی ریشه در ایدئولوژی بعد از انقلاب دارد که تئاتر در آن حوزه تعریف می شود و در تجربیات آن زمان می بینیم، اما تعهدی که این روزها از آن صحبت می شود نگاهی از آن ایدئولوژی را دارد، اما همجواری با اجتماع پیرامونش را هم داشته باشد. اما این که چه کسی مشخص کند که این تعهد چگونه باشد مشخص نیست. هر واژه ای که ما را دعوت به تولید یک یونیفرم ثابت می کند اشتباه است که می تواند تعهد، خلاقیت یا حتی یونیفرم فعلی که با اقتصاد خود را تعریف می کند، باشد. در روزگاری که این نمونه ها دیده می شد، امروز به نظر می رسد باید حسرت آن ها را نیز بخوریم. چرا که در گیشه خود را تسلیم دیدنگر می کنند و در حال باج دادن به دیدنگرند که اکنون تئاتر تا پیش از کرونا این است که بیشتر تئاترها در سویه سهل و ممتنعی هستند و تئاتری که در سالن های مرکز شهر اجرا می شدند در بعضی مواقع شانه به شانه تئاتر آزاد بودند و می توان گفت شاید باید حسرت روزگاری را بخوریم که خلاقیت کلید واژه ما بود. هر کدام از این کلید واژه ها که به تولید انبوه می رسند، دورریزی هم دارند، اما باید دید دورریز کدام یک بیشتر است و کدام یک باید متوقف شوند.

دشتی همچنین توضیح داد: فکر می کنم تئاتر ایران قدر خود را ندانسته و در هر دوره علیه یک چیز ایستاده است و هیچ وقت وارد گفتمان سازنده ای نشده که یک هنرمند متوجه این نکته شود که وقتی کاری را انجام می دهد به آن دقت می شود و جریان کاری که دنبال می کند قابل میزان گیری و مطالعه است و گفتمان سعی می کند به او فرصت اصلاح و رشد کردن بدهد. در نتیجه گاهی گفتمان پیرامونی در کارگردانی که رویکرد محور نبوده است، هراسی را ایجاد می کرده که هربار به یک جهت برود. ما در شرایط بسیار پیچیده ای تئاتر تولید می کنیم چرا که دشواری بسیاری دارد.

او ادامه داد: ما در فرایند تولید استاندارد قرار نداریم و برای تولید آن دست و پا می زنیم که بسیار سخت است و گاهی برای ارزیابی آن مجبور می شویم وارد حوزه اخلاقیات نیز شویم. این دشواری در تولید از سوی دیگر با خشم گفتمان نیز همراه است و وقتی می خواهیم جریانات را ارزیابی کنیم با خشم برخورد می کنیم و پدیده ها از بین می فرایند، بنابراین نمی توان فرایند ای را دنبال کرد. این خشم در جریانات پیش از انقلاب و پس از آن دیده می شود و بیشتر پدیده ها را انکار می کند که قابل بررسی هم نیست. اگر همین امروز بخواهیم گذشته مان را مطالعه کنیم بسیار دیر است، اما لاجرم اگر روزی بخواهیم بفهمیم چه کرده ایم باید به عقب بگردیم و گفتمان بدون خشم داشته باشیم.

دشتی همچنین اظهار کرد: تئاتر به ما جرات خطا کردن می دهد، اما اجازه گفتمان نمی دهد و اینجاست که نمی توانیم شاهد رشد ایده ها باشیم. ما نیاز به انقلابی در نسبت تئاتر با بودجه، دولت و غیره داریم و باید نسبت های جدیدی را ایجاد کند. در سال های گذشته چهره هایی وارد تئاتر شدند و نمونه هایی داشتیم که اگر پشتیبانی خوبی از آنها می شد امروز جریان های متعددی داشتیم.

او در انتها گفت: تئاتر نیاز به یک جامعه شناسی دارد. جامعه شناسان باید بیایند و تئاتر را مورد مطالعه قرار دهند تا متوجه شویم در فرهنگ رفتاریمان چه اتفاقی می افتد. تئاتر نمی تواند علیه خود بایستد چون مشکل ساختاری وجود دارد که ما را از اساس کار دور می کند و روابط اجتماعی ما در حوزه سازندگان، منتقدان و دیدنگران نیازمند مطالعه دقیق تری است و چون نمی توانیم وارد گفتمان شویم یک دانش دیگر باید به زمین بیاید و نقش ما را در ساختن این شرایط به ما گوشزد کند، تا شاید گامی که برای اصلاح گفتمان باید برداریم مشخص شود.